الخیر و البرکه فی الکتاب و السنه

ترجمه کتب “خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث” پیش‏گفتار الحمد للَّه ‏ربّ العالمین، و الصلاه والسلام على عبده المصطفى محمّد و آله الطاهرین و أصحابه الخیار المیامین. از مهم‏ترین مسائل فرهنگ بشرى، «خیر» و «برکت» است که همه انسان‏ها با هر عقیده و اندیشه دینى، خواستار آن دو در زندگى خویش اند و همواره در پى فراهم آوردن زمینه‏هاى پیدایش آنها و رفع موانع تحقّق آنها هستند. از سوى دیگر، اسلام، چیزى نیست جز دعوت به «خیر (نیکى)» و آماده‏سازى اسباب و زمینه‏هاى آن و نیز برکندن ریشه‏هاى موانع تحقّق آن در جهت هموار کردن راه رسیدن به آن. از این روست که در قرآن و حدیث، شاهد استعمال مکرّر «خیر» و «برکت» در همه زمینه‏هاى اعتقادى، اخلاقى، عملى، سیاسى و اجتماعى هستیم. امّا متأسّفانه، مجموعه‏اى که این متون دینى را یک‏جا گرد آورَد و در اختیار پژوهشگران قرار دهد، وجود نداشت، تا آن که به فضل و منّت الهى، این کتاب- که دهمین مجموعه مستقل از دانش‏نامه بزرگ میزان‏الحکمه است، با کوشش مستمر و چند ساله همکاران مرکز تحقیقات دار الحدیث، آماده، و اینک ترجمه گشت. در پایان اشاره مى‏کنیم که روش ما در گزینش و ثبت نشانى در این موسوعه، بدین گونه است: ۱. از نگاه ما احادیث رسیده از اهل بیت علیهم السلام در واقع، حدیث رسول خدا صلى الله علیه و آله است. در تصریح به این مطلب، امام رضا علیه السلام مى‏فرماید: إنّا عَنِ اللَّهِ و عَن رَسولِهِ نُحَدِّثُ.[۱] ما (اهل بیت)، از خدا و پیامبرش حدیث مى‏کنیم. و نیز امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: حَدیثی حَدیثُ أبی، وحَدیثُ أبی حَدیثُ جَدّی، وحَدیثُ جَدّی حَدیثُ الحُسَینِ، وحَدیثُ الحُسَینِ حَدیثُ الحَسَنِ، وحَدیثُ الحَسَنِ حَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیهم السلام، وحَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ حَدیثُ رَسولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله، وحَدیثُ رَسولِ اللَّهِ قَولُ اللَّهِ عز و جل.[۲] حدیث من حدیث پدرم، و حدیث پدرم حدیث جدّم، و حدیث جدّم حدیث حسین، و حدیث حسینْ حدیث حسن، و حدیث حسن حدیث امیر المؤمنینْ، و حدیث امیر المؤمنین حدیث پیامبر خدا، و حدیث پیامبر خدا سخن خداست. از این‏رو، کلمه «حدیث» در عنوان کتاب، این معنا را مى‏رساند که همه احادیث پیامبر صلى الله علیه و آله و خاندان پاک او مورد استفاده و استناد کتاب قرار گرفته است. ۲. تلاش شده تا تمامى روایات مربوط به یک موضوع، از مصادر روایى شیعه و اهل سنّت، پس از یادداشت بردارى مستقیم، با کمک گرفتن از نرم‏افزارهاى رایانه‏اى‏ ______________________________(۱). رجال الکشّى: ۲/ ۴۹۰/ ۴۰۱ از یونس بن عبدالرحمان، بحار الأنوار: ۲/ ۲۵۰/ ۶۲. (۲). الکافى: ۱/ ۵۳/ ۱۴، منیه المرید: ۳۷۳ هر دو از هشام بن سالم و حمّاد بن عثمان و جز آنان، الإرشاد: ۲/ ۱۸۶، بحار الأنوار: ۲/ ۱۷۹/ ۲۸. نیز، ر. ک: اهل بیت در قرآن و حدیث: ۱/ ۲۶۱ (حدیث آنها همان حدیث پیامبر خداست). گرد آید و سپس، جامع‏ترین، استوارترین و کهن‏ترین مصدر گزینش شود، و ادعیه غیر مستند به معصومان، جز در مواردى معدود، مورد استفاده قرار نگرفته است. ۳. از تکرار روایات، پرهیز شده است، مگر در موارد ذیل: الف- نکته مهمى در تفاوت واژه‏ها و الفاظْ نهفته باشد، ب- تفاوت لفظى در متون شیعى و سنّى وجود داشته باشد، ج- متن روایت، کمتر از یک سطر و مربوط به دو باب باشد. ۴. در صورتى که متن‏هایى از پیامبر صلى الله علیه و آله و دیگر معصومان نقل شده باشد، حدیث پیامبر صلى الله علیه و آله در متن مى‏آید و نشانى روایت سایر معصومان در پاورقى، مگر این که روایت منقول از سایر معصومان علیهم السلام حاوى نکته جدیدى باشد که در این صورت، متن آن روایت هم آمده است. ۵. پس از ذکر آیات در هر موضوع، روایات به ترتیب معصومان علیهم السلام از پیامبر صلى الله علیه و آله تا امام دوازدهم، نقل مى‏گردد؛ مگر آن که روایتى در تفسیر آیه وارد شده باشد که بر تمام روایات، مقدّم مى‏شود و یا آن که تناسب موضوعى روایات، ترتیب دیگرى را اقتضا کند. ۶. در ابتداى روایات، فقط نام رسول خدا و دیگر معصومان ذکر مى‏شود؛ مگر آن که راوى، ناقل فعل معصوم باشد یا سؤال و جوابى در میان باشد، و یا آن که راوى، لفظى را در متن آورده باشد که سخن مَروىٌّ عنه نیست. ۷. با توجّه به تعدّد اسامى والقاب معصومان علیهم السلام نام واحدى براى آنها انتخاب شده که در ابتداى روایت، ذکر مى‏شود. ۸. مصادر روایات، در پاورقى و به ترتیب معتبرترین مصدر، تنظیم و درج شده است. البته گاهى به خاطر پرهیز از تکرار ذکر اختلاف مصادر و نیز براى عدم تکرار راوى یا مروى عنه، این ترتیب در غیر مصدر اوّل، رعایت نشده است که نکته آن بر اهل تحقیق پوشیده نیست. ۹. در صورتى که دسترسى به منابع اوّلیه ممکن باشد، حدیث از مصادر اوّلیه نقل مى‏گردد و نشانى بحار الأنوار در احادیث شیعه و کنزالعمّال در احادیث اهل سنّت در پایان آن نشانى‏ها افزوده مى‏گردد. ۱۰. پس از ذکر مصادر، گاه ارجاعاتى به برخى از منابع با تعبیر «ر. ک/ رجوع کنید» داده شده است. در چنین مواردى، متن مورد نظر، تفاوت زیادى با متن اخذ شده داشته است؛ ولى با مطلب اصلى، ارتباط دارد. ۱۱. ارجاعاتى که به ابواب دیگرِ این کتاب داده شده، به جهت تناسب محتوایى میان روایات آنهاست. ۱۲. «درآمد» هایى در آغاز فصول و یا توضیحات و جمع‏بندى‏هایى در پایان آنها ذکر شده است که چشم‏انداز کلّى روایات کتاب و باب، و گاه حل پاره‏اى از دشوارى‏هاى موجود در احادیث را نشان مى‏دهد. ۱۳. و مهم‏ترین نکته این که تلاش شده حتى المقدور از طریق تأیید مضمون احادیث باب به وسیله قرائن عقلى و نقلى، تحصیلِ نوعى وثوق به صدور مجموعه آنها امکان‏پذیر باشد. در پایان، از همه فضلا و محقّقان عزیز دار الحدیث، بویژه حجّه الاسلام و المسلمین محمّد تقدیرى و حجّه الاسلام و المسلمین سعید سلیمى، که در تهیّه این کتاب کوشیده‏اند، سپاسگزارى مى‏کنم و از خداوند مى‏خواهم که بهترین پاداش و بیشترین نعمت را در هر دو سرا به آنان عطا فرماید. ربّنا تقبّل منّا، إنّک أنت العزیز الحکیم، واجعل عواقب امورنا خیراً، بحرمه محمّد وآله الأطهار الأخیار. محمّد محمّدى رى‏شهرى‏ ۱۰/ جمادى الآخره/ ۱۴۲۳ ۱۸/ مرداد ماه/ ۱۳۸۲ [۱] ( ۱). رجال الکشّى: ۲/ ۴۹۰/ ۴۰۱ از یونس بن عبدالرحمان، بحار الأنوار: ۲/ ۲۵۰/ ۶۲. [۲] ( ۲). الکافى: ۱/ ۵۳/ ۱۴، منیه المرید: ۳۷۳ هر دو از هشام بن سالم و حمّاد بن عثمان و جز آنان، الإرشاد: ۲/ ۱۸۶، بحار الأنوار: ۲/ ۱۷۹/ ۲۸. نیز، ر. ک: اهل بیت در قرآن و حدیث: ۱/ ۲۶۱( حدیث آنها همان حدیث پیامبر خداست).