الکافی (16 جلدی) عربی

الکافى( ط- دارالحدیث) در باره کتاب‏ کتاب« الکافى( ط- دارالحدیث)»، حاوى مجموعه روایاتى در باب اصول و فروع دین است که توسط محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، جمع ‏آورى شده است و در مؤسسه دار الحدیث، زیر نظر حجه الاسلام، محمد حسین درایتى، از روى نسخه هاى متعدد تحقیق و تصحیح گردیده است. مقام معظم رهبرى، در پیام خود به کنگره بین المللى مرحوم کلینى( ره)، در باره این تصحیح، چنین فرمودند:« به نظر این‏جانب، چاپ عرضه شده به مناسبت این گنگره، به خاطر تصحیح فنى بسیار خوب، مراجعه دقیق به نسخه‏ هاى اصلى، ذکر گسترده نسخه ‏بدل‏ها، جدا کردن اسانید از متن روایات و مزایاى دیگر، اثر برجسته و ارزش‏مندى است که با سلیقه به کار رفته در آن، ان‏شاءالله، یادگارى ماندگار خواهد بود.» از آن‏جا که در باره کتاب شریف« الکافى» در چاپ اسلامیه مطالبى به اجمال آمده است، در این نوشتار، مطالبى در باره طبع دار الحدیث ارائه مى‏شود: کتاب« الکافى»، در چاپ قبلى( اسلامیه) در ۸ جلد و در ۴۵۸۵ صفحه تنظیم گردیده و در این چاپ، در ۱۵ جلد و مجموعاً ۱۱۸۰۳ صفحه عرضه شده است. تا کنون، ۱۶۰۷ نسخه خطى از این کتاب، شناسایى شده است که عمده این نسخه ‏ها؛ یعنى بیش از هزار نسخه، مربوط به قرون دهم و یازدهم؛ یعنى عصر صفوى است و این، نشان ‏دهنده این است که در آن زمان، علمایى بوده‏ اند که به تکثیر نسخه ‏هاى« الکافى» اهتمام داشته ‏اند و علامه مجلسى از بارزترین و مهم‏ترین افراد این گروه است. با ورود ابزار جدید بین حدیث ‏پژوهان و محققان و گسترش حرفه تحقیق و تصحیح کتاب، بسیارى به این نتیجه رسیدند که« الکافى»، به‏ عنوان یکى از معتبرترین منابع حدیثى شیعه، نیازمند تحقیق جدید است؛ به علاوه اینکه در ۵۵ سال اخیر، هیچ کار جدّى در باره آن انجام نگرفته بود و فقط برخى، با هدف تجارى، شکل کار و نوع چاپ آن را تغییر داده بودند. در ابتداى طبع دار الحدیث، ابتدا، ارشادات و توجیهاتى از سوى حضرت آیه الله شبیرى زنجانى، در مورد تصحیح کتب حدیثى، به ‏ویژه کتاب« الکافى»، ذکر شده و سپس تقریظ حضرت آیه الله سبحانى درج گردیده است. در المدخل که به قلم محمد حسین درایتى، رقم خورده است، از این مباحث، سخن به میان آمده است: زندگى‏نامه گسترده شیخ کلینى، معرفى تفصیلى کتاب« الکافى»، توضیح مراحل گوناگون در کار تصحیح و تحقیق و چاپ« الکافى» و ارائه نمونه ‏هایى مصور از نسخه ‏هاى خطى آن. معمولاً در تصحیح‏ها به یک نسخه مرجع و اصلى مراجعه مى‏شود، اما در جریان تصحیح« الکافى»، چنین نسخه ‏اى یا نسخه منتخب وجود نداشته است؛ از همین رو تعدادى از نسخه ‏ها براى مقابله انتخاب و آنکه بیشتر از همه با قواعد عربى و اصول نگارش حدیث، سازگارتر بوده، انتخاب شده است. تمام بخش‏هاى کتاب، با ۷ تا ۱۲ نسخه و در مواردى خاص با ۱۸ نسخه، به ‏طور کامل مقابله شده که در پاورقى، به این نسخه‏ ها اشاره شده است. علاوه بر نسخى که توسط خود دار الحدیث شناسایى گردیده، از مجموعه نسخى هم که حضرت آیه الله شبیرى، بر اساس آنها، یک دوره کافى خودشان را تصحیح کرده و تعلیقات فراوانى بر آن زده‏ اند، استفاده شده است. برخى از روایات کافى که ظاهراً به ‏صورت مرسل نقل شده، از طریق مشابه‏ یابى، مسند گردیده است؛ به‏طور مثال، سند روایت شماره ۱۹۴۲ که به این صورت است:« عنه عن ابن فضال عن ابن بکیر عن بعض اصحابنا عن ابى عبد الله( ع)» و به تعبیر رجالیون، به ارسال مبتلاست، با مشابه ‏یابى معلوم شده است که مرحوم کلینى متن همین روایت را در حدیث شماره ۲۴۲۷، با یک سند دیگرى که مشکل ارسال ندارد، نقل کرده است. مشابه ‏یابى در حوزه متن، داراى فوایدى است که یکى از آنها، شناخت تحریفات مى‏باشد؛ به‏ عنوان مثال، روایتى در کتاب فضل القرآن کافى داریم که مى‏گوید: قرآن نازل شده بر پیامبر، مشتمل بر ۱۷ هزار آیه بوده است. برخى، این روایت را مستمسک قرار داده و به شیعه اشکال وارد مى‏کنند که شما قائل به تحریف قرآن هستید. با مشابه‏ یابى در مرحله مقابله با نسخ، معلوم شده است که در دو نسخه از نسخه ‏ها، خلاف این متن گزارش شده و تعبیر« عشر» ندارد و به‏صورت« سبعه آلاف»( هفت هزار) آمده است. چون تعارض روایات فقهى امرى کاملاً طبیعى است و مرحوم کلینى، طبق مبناى خود، به برخى روایات معارض اشاره نکرده است، در این اثر در مشابه‏ یابى، در صورت برخورد اختلاف حدیث با روایات معارض، در پانوشت آمده است تا مخاطب وقتى به این گروه از مصادر مراجعه مى‏کند، بتواند به احادیث معارض هم دست یابد. مجموعه اطلاعاتى که در تعلیقات سندى آمده، یک دایره المعارفى است که مى‏تواند مخاطبین سندپژوه و حدیث‏ پژوه را در دو امر کمک کند: ۱. در اصل قواعد سندشناسى کافى، چون سعى شده سبک‏ شناسى اسناد کافى در تعلیقات به خوبى نمود پیدا کند؛ ۲. در قواعد و قوانین شناخت تحریف؛ در واقع، اگر کسى با هدف استخراج قواعد تحریف و تصحیف، به این مجموعه رجوع کند، مى‏تواند مجموعه ‏اى از قواعد تحریف و تصحیف را براى تعامل با دیگر اسناد کتب حدیثى شناسایى نماید. براى شرح الفاظ مبهم، به کتب لغت و شروح مراجعه شده است و در این خصوص، اولویت‏ بندى بر حسب تاریخ و اعتبار آن کتب بوده است، لذا در مرحله اول، به صحاح جوهرى و نهایه ابن اثیر و در مراحل بعدى به مصباح المنیر، قاموس المحیط و لسان العرب مراجعه شده است و سعى بر این بوده است که در شرح الفاظ، معناى لفظ با توجه به سیاق حدیث ذکر شود. به لحاظ شکلى براى کتاب‏ها، ابواب و احادیث« الکافى»، شماره مسلسل گذاشته شده و این موضوع، براى اولین بار در چاپ این کتاب اتفاق افتاده است. سندها از متن روایت جدا و با قلم( فونت) متفاوتى چاپ شده است، چون براى برخى افراد که به این کتاب مراجعه مى‏کنند، فقط سند مهم است و برخى هم اصلاً با سند کارى ندارند و مى‏خواهند روایت را ببینند و این مسئله، به هر دو گروه کمک مى‏کند. از آن‏جا که مرحوم کلینى، گاهى بیاناتى را به‏ عنوان توضیح، در ذیل روایت آورده، تمام بیانات وى، چپ‏ چین و قلمش ریزتر شده است تا مخاطب بداند این مطلب، خارج از روایت است. منابع‏ ۱. مقدمه و متن کتاب. ۲. پایگاه اطلاع‏ رسانى مؤسسه علمى- فرهنگى دار الحدیث، گفت ‏وگو پیرامون تصحیح اصلى‏ترین منبع حدیثى شیعه، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰.