الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث

پیش‏گفتار یکى از پایه‏ هاى اصلى توسعه اقتصادى، «اصلاح الگوى مصرف» است.[۱] افزایش درآمد سرانه ملّى، بدون این اقدام اساسى، نمى‏تواند نقش مؤثّرى در توسعه پایدار، ایفا نماید؛ زیرا اگر الگوى مصرفْ اصلاح نگردد، مصرف بى‏ رویه، موجب تباهىِ منابع قابل سرمایه‏ گذارى مى‏شود و زمینه رشد اقتصادى و رفاه جامعه در بلندمدت از بین مى رود. همچنین امکان مشارکت در هزینه‏هاى عمومى و بهبود توزیع درآمد فراهم نمى‏شود؛ از این رو، موضوع اصلاح الگوى مصرف در نظام اسلامى، از اهمّیت ویژه‏اى برخوردار است. نام‏گذارى سال جارى (۱۳۸۸) توسّط رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، حضرت آیه اللّه خامنه‏ اى، به نام «سال اصلاح الگوى مصرف»، قطعا، اهمیت بررسى این موضوع را دوچندان نموده است. ______________________________(۱) پایه‏ هاى توسعه اقتصادى، عبارت است از: دانش، برنامه ریزى، کار، بازار، مصرف و دولت. در اسلام، علاوه بر این اصول، براى توسعه پایدار اقتصادى، پایه‏ هاى دیگرى نیز مطرح شده‏ اند، مانند: اصول اعتقادى، اصول حقوقى، اصول اخلاقى، اصول عبادى و …. در این باره، ر. ک: توسعه اقتصادى بر پایه قرآن و حدیث. همان طور که در سخنان ایشان اشاره شده، اصلاح الگوى مصرف، فقط یک مسئله اقتصادى نیست؛ بلکه ابعاد فرهنگى و اجتماعى نیز دارد.[۲] اصلاح الگوى مصرف، مى‏تواند به خودسازى انسان و مهار تمایلات غریزى او مانند: خودخواهى، حرص، طمع و تجمل‏گرایى کمک کند و با ریاضت اختیارى، موجب شکوفایى معنوى انسان گردد. از این رو، همه پیروان قرآن و علاقه‏ مندان به پیشرفت و بالندگى اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى ملّت ایران، باید همه توان خود را به کار گیرند تا حرکت مبارکى که با نام‏گذارى سال جارى آغاز شده، هر چه بیشتر تقویت شود. بى ‏تردید، نخستین گام در جهت تقویت این حرکت و پاسخگویىِ مثبت به این دعوت سرنوشت‏ ساز، آشنایى دقیق با الگوى مصرف از نگاه قرآن و احادیث اسلامى است. گفتنى است که در قرآن و احادیث اسلامى، چیزى تحت عنوان «الگوى مصرف» به طور مستقل، مطرح نشده است؛ امّا با ملاحظه و جمع‏بندى آیات و روایاتى که در باره انفاق، نفقه، قصد، اقتصاد، قناعت، تقدیر در معیشت، اسراف، تبذیر، اتراف و همانند آنها آمده، مى‏توان دیدگاه اسلام را در باره الگوى مصرف، استنباط کرد. کتاب الگوى مصرف از نگاه قرآن و حدیث، براى نخستین بار و با نظمى نوین، آیات و روایاتى را که با تأمّل در آنها، رهنمودهاى اسلامى در باره الگوى مصرفْ قابل ارائه‏اند، بررسى کرده است. تأمّل در این آیات و احادیث، نشان مى‏دهد که رهنمودهاى اسلام در باره الگوى مصرف، در واقع، همان راه‏کارهاى عقل و منطق براى‏ ______________________________(۱) سخنرانى معظم له در تاریخ ۱/ ۱/ ۱۳۸۸ در آستان قدس رضوى.   توسعه پایدار اقتصادى و ساماندهى زندگى سالم، همراه با رفاه و آسایش جامعه انسانى است.[۳] بدین منظور، بررسى مسائل زیر از نگاه قرآن و حدیث، ضرورى است: ۱. مبانى اصلاح الگوى مصرف. ۲. الگوى تخصیص درآمد. ۳. بایدهاى الگوى مصرف از امکانات شخصى. ۴. نبایدهاى الگوى مصرف از امکانات شخصى و ملّى. ۵. راه‏کارهاى اصلاح الگوى مصرف از امکانات ملّى. ۶. سیره عملى پیشوایان دینى در مصرف. اینک متن رهنمودهاى قرآن و احادیث اسلامى در باره این مسائل، در شش فصل ارائه مى‏شود و پیش از آن، جمع‏بندى این رهنمودها، با عنوان «درآمد» تقدیم علاقه ‏مندان مى‏گردد.[۴] توفیق همگان را در خدمت به آرمان‏هاى بلند اسلام و زمینه‏ سازى براى حکومت جهانىِ این آیین آسمانى، به رهبرى حضرت امام مهدى (عج)، از خداوند منّان، مسئلت دارم. محمّد محمّدى رى ‏شهرى‏ ۲۷/ ۱/ ۱۳۸۸   [۱] ( ۱) پایه‏هاى توسعه اقتصادى، عبارت است از: دانش، برنامه‏ریزى، کار، بازار، مصرف و دولت. در اسلام، علاوه بر این اصول، براى توسعه پایدار اقتصادى، پایه‏هاى دیگرى نیز مطرح شده‏اند، مانند: اصول اعتقادى، اصول حقوقى، اصول اخلاقى، اصول عبادى و …. در این باره، ر. ک: توسعه اقتصادى بر پایه قرآن و حدیث. [۲] ( ۱) سخنرانى معظم له در تاریخ ۱/ ۱/ ۱۳۸۸ در آستان قدس رضوى. [۳] ( ۱) ر. ک: ص ۶۱« مبانى الگوى مصرف/ پیروى عقل». [۴] ( ۲) گفتنى است که بخشى از آیات و روایات این مجموعه، از بخش یکمِ فصل پنجم کتاب توسعه اقتصادى بر پایه قرآن و حدیث، تألیف این جانب، با همکارى آقاى سیّد رضا حسینى، و ترجمه آقاى ابو القاسم حسینى( ژرفا) اخذ شده است. همچنین از انتقادها و پیشنهادهاى ارزنده فضلاى ارجمند، آقایان: سیّد کاظم طباطبایى، عبد الهادى مسعودى و بویژه سیّد رضا حسینى، جهت تکمیل این کتابْ بهره برده‏ام که از همه آنان صمیمانه سپاس‏گزارم.