بازسازی متون کهن حدیث شیعه

بازسازی متون کهن حدیث شیعه

کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه (روش، تحلیل، نمونه)» به کوشش «سیدمحمد عمادی حائری» از سوی کتابخانه مجلس شورای اسلامی با همکاری مرکز تحقیقات دارالحدیث منتشر شد.

منظور از بازسازی صرفا جمع آوری احادیثی نیست که نام یک راوی مشخص و مشهور در آن است بلکه تفکیک دقیق آثار یک مؤلف براساس نظام حاکم بر «روایت و نقل» از یک طرف و اخبار و اطلاعاتی است که ما از تالیفات و آثار آن شخص در برخی از کتابشناسی‌های کهن داریم. حتی اگر در مواردی، بخش دوم موجود نباشد، باز این امکان وجود دارد که با دقت در نقل ها و اندک اشاراتی در باره راوی مؤلف، بتوانیم بخشی از متون کهن را بازشناسی و بازسازی کنیم.

به دست آوردن چگونگی تدوین حدیث، شکل گیری متون حدیثی، و چگونگی اطلاعات کتابهای قبلی در آثار بعدی نکته ای است که نیازمند بازکاوی درست متون در دسترس است. برای مثال اگر کسی بخواهد از دل کتاب کافی، آثار مکتوب حدیثی جابر جعفی را به دست آورد، نیاز به اعمال روش‌های ویژه‌ای است که بر اساس واقعیات مربوط به تدوین و تنظیم کتابهای حدیثی در قرن دوم و سوم و نیز سنت های رایج علمی در قرون بعدی بوده است.

این علم و دانشی است که در سالهای اخیر روشهای آن تدوین شده و آثار و نتایج آن تحولی در تاریخ علوم اسلامی یا تاریخ مکتوبات اسلامی پدید آورده است.
اگر به شصت سال پیش بر گردیم و برای مثال کتاب تأسیس الشیعه را مورد بررسی قرار دهیم، یا حتی آثاری چون ذریعه را ملاحظه کنیم خواهیم دید که آنان با بسیاری از متون کهن شیعه آشنا نبودند و جز در مواردی که نامی رسمی از کتابی برجای مانده، از دیگر آثار خبری نداشتند.

اما در دهه اخیر با انتشار کتاب میراث مکتوب شیعه از استاد دکتر حسین مدرسی طباطبائی امکان دستیابی به بخش‌هایی از آثار مفقوده از قرن دوم فراهم آمد و روشن شد که با روشهای جدید می‌توان درک بهتری از تاریخ حدیث شیعه یا تاریخ مکتوبات حدیثی شیعه به دست آورد و آثار بیشتری را بازشناسی و بازسازی کرد.

کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه» از ۳ بخش تشکیل شده است، در بخش نخست با عنوان «تحلیل کتابشناسی حدیث و بازسازی متون متقدم»، با ۴ فصل روبرو هستیم، در این ۴ فصل، پیش فرض‌های تحلیل کتابشناسی حدیث، گزارش تاریخی از روش محدثان شیعی در نقد وثاقت حدیث و اصول کلی تحلیل کتابشناسی متون حدیث اشاره شده است.

فصل نخست کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه»، با تکیه بر مرجعیت علمی اهل بیت(ع)، مسئله کتابت حدیث، با واکاوی تاریخ متفاوت حدیث نزد شیعه و اهل سنت، اختلاف روش فقها و محدثان قدیم شیعه در نقد حدیث، تغییر نگرش فقها و محدثان شیعی در ادوار بعد و ریشه‌ها و پیامدهای آن به بحث گذاشته شده است.

فصل دوم کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه» نیز به روش فقها و محدثان قدیم شیعه در نقد حدیث، تغییر نگرش فقها و محدثان شیعی در ادوار بعد و ریشه‌ها و پیامدهای آن اشاره دارد و فصل سوم، روش‌های بازسازی متون مفقود حدیث، بهره‌ها و دشواری‌های آن را شرح می‌دهد.

هم‌چنین در فصل چهارم از بخش اول، نکته‌های ضروری در فهم و تبیین تحلیل کتابشناسی حدیث و مشکلات و معضلات پیش روی آن مطرح شده‌اند.

بخش دوم کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه» که «گفت‌وگو» نام دارد، مباحث آیت‌الله «سید احمد مددی موسوی» را در قالب یک گفتگو تنظیم کرده است. که نکاتی از تحلیل کتابشناسی حدیث شیعه را بازگو می‌کند. این بخش از کتاب را باید از بهترین و مفیدترین مباحث آن دانست. چرا که اثر بیان یکی از اساتید حوزه است که آشنایی و تسلط زیادی با حوزه دانش و رجال و فهرست دارد و جمع زیادی از فضلای حوزه از شاگردان وی هستند.

در بخش سوم کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه» که «مقالات برگزیده» نام دارد، ۱۶ مقاله برگزیده در تحلیل کتابشناسی و بازسازی متون حدیث منتشر شده است، بخشی از این مقالات پیش از این منتشر شده‌اند که در این کتاب با ویرایش جدید به چاپ ‌رسیده‌اند و بخشی دیگر برای نخستین‌بار عرضه می‌شوند.

یادآوری می شود، چاپ اول کتاب «بازسازی متون کهن حدیث شیعه» تالیف و تدوین سید محمد عمادی حائری» در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، جلد سخت و ۵۲۰ صفحه، از سوی مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث چاپ و منتشر شد.