تاریخ حدیث شیعه در سده های 8 تا 11 هجری

سخنى با خواننده‏ حدیث، در طول حیات خویش، از بدو ظهور تا کنون، فراز و نشیب‏هاى بسیارى به خود دیده است. شناخت این مسیر و ویژگى‏هاى آن را «تاریخ حدیث» بر عهده دارد- که رشته‏اى واسطه میان دو دانش حدیث‏شناسى و تاریخ است-. چگونگى ظهور حدیث، برخورد صحابه پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان معصوم با آن و نیز شیوه‏هاى برخورد عالمان بزرگ با این منبع مهم و اصلى شریعت، از مباحث مهم تاریخ حدیث به شمار مى‏آید. مطالعه تاریخ حدیث، شرط لازم براى تحقیق صحیح در حوزه‏هاى مختلف علوم حدیث است؛ چرا که به هر حال، حدیث، یک پدیده تاریخى است که نمى‏توان بدون در نظر گرفتن مسیر تاریخى‏اش، در زوایاى آن، بحث دقیقى ارائه کرد. قطعاً مطالعه در سند حدیث یا متن آن و یا هر موضوع دیگرِ مرتبط با آن، به صورت موردى و بدون توجه به همه یا بخش‏هایى از تاریخ حدیث، تنها مطالعه‏اى ذهنى و انتزاعى خواهد بود و در موارد بسیارى، بیم آن وجود دارد که نتیجه این گونه مطالعات، به دور از واقعیت باشد. از سوى دیگر، حدیث، به عنوان پدیده‏اى تاریخى، مورد هجوم شبهات تاریخى هم قرار گرفته است؛ شبهاتى که نمى‏توان آنها را بدون مطالعه تاریخ حدیث، پاسخ گفت. به علاوه، اتصال حدیث به عصر معصوم و در امان ماندن آن از دستان تحریفگر پیدا و پنهان را باید با مطالعات تاریخى به اثبات رساند و بِدین گونه، پشتوانه علمى حدیث را شناخت و شناساند. با توجه به این مجموعه ضرورت‏ها، گروه تاریخ حدیثِ «پژوهشکده علوم و معارف حدیث» بر آن شد تا مطالعه جامعى را در این موضوع، به انجام رسانَد. بر این اساس، مجموعه «تاریخ حدیث شیعه (از قرن اوّل تا عصر حاضر)» پى‏ریزى گردید. در این مجموعه، به ترتیب تاریخى، اطلاعات مربوط به حدیث شیعه را گرد آورده‏ایم. مباحثى که در هر دوره موردبحث (یا در هر یک از مقالات) موردتوجه بوده‏اند، عبارت‏اند از: شرایط اجتماعى- فرهنگى، حوزه‏هاى علمى- جغرافیایى، عالمان حدیث پژوه، زمینه‏هاى فعالیت‏هاى حدیثى، گونه‏هاى نگارش‏هاى حدیثى، علوم حدیث، اجازات و مشایخ اجازه. معرّفى مهم‏ترین فعالیت‏هاى حدیثى هر عصر نیز از دیگر اطلاعات موجود در این مجموعه است. عناوین مجلّدات این مجموعه، به قرار زیر است: جلد اوّل. تاریخ حدیث شیعه از شکل‏گیرى تا پایان سده سوم هجرى‏ جلد دوم. تاریخ حدیث شیعه در سده‏هاى چهارم تا هفتم هجرى‏ جلد سوم. تاریخ حدیث شیعه در سده‏هاى هشتم تا یازدهم هجرى‏ جلد چهارم. تاریخ حدیث شیعه در سده‏هاى دوازدهم و سیزدهم هجرى‏ جلد پنجم. تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجرى تا امروز. کتاب حاضر- که به صورت تفصیلى، تاریخ حدیث شیعه را در قرن‏هاى هشتم و نهم هجرى (مقاله اوّل) و نیز قرن‏هاى دهم و یازدهم هجرى (مقاله دوم) بررسى کرده است- در واقع، سومین مجلّد از مجموعه پنج جلدى تاریخ حدیث شیعه است که به یارى خدا، به‏تدریج، به دست نشر سپرده خواهد شد. در این جا بر خود، لازم مى‏دانیم که از زحمات آقایان علینقى خدایارى و الیاس پوراکبر- که نگارش این جلد را به عهده داشته‏اند- کمال تشکّر را به عمل آوریم. امیدواریم که با یارى خداوند بزرگ، سایر مجلّدات این مجموعه و فهرست‏ها و نمایه‏هاى آن نیز به زودى آماده نشر گردد. گروه تاریخ حدیث‏ پژوهشکده علوم و معارف حدیث‏