دانش نامه احادیث پزشکی

مراحل تحقیق و تدوین‏براى اطّلاع پژوهشگران از تلاش‏هایى که براى تهیه دانش‏نامه احادیث طبّى انجام یافته، به سیر جمع‏آورى، تحقیق و تدوین آن از آغاز تا انجام، اشاره‏اى کوتاه مى‏شود.۱. نقطه آغازجمع‏آورى احادیث طبّى از متون دینى، با هدفى که شرح آن گذشت، از احادیث درباره دستگاه‏هاى مختلف بدن آغاز شد، بدین ترتیب که طرح جمع‏آورى این احادیث، براساس تقسیم‏بندى فیزیولوژیک بدن، توسط فاضل گرامى جناب آقاى احمد سعادتفر تهیه شد و به وسیله یکى از فضلاى همکار در دارالحدیث، جناب آقاى مرتضى خوش نصیب، احادیث مربوط از طریق کلیدْ واژه‏هاى اصلى و مرتبط، جمع‏آورى گردید.۲. تنظیم ابتدایى‏پس از جمع‏آورى احادیث و مرتبط ساختن آنها با طرح اوّلیه توسط آقاى سعادتفر، تنظیم اوّلیه روایات بخش سوم، توسط این‏جانب انجام شد. در ادامه کار به این نتیجه رسیدم که آنچه جمع‏آورى شد، براى تحقّق اهداف مورد نظرکافى نیست و براى این منظور، لازم است احادیثى که بیانگر دیدگاه‏هاى پیشوایان اسلام درباره علم پزشکى، آداب آن، رهنمودهاى پزشکى، بیمارى و حکمت‏هاى آن، وظایف بیمار، پرستارى، عیادت بیمار و خواصّ درمانى غذاها و گیاه‏ها وارد شده است، به این مجموعه افزوده شود. بخشى از موارد مورد نیاز را از منابع تهیه شده در دارالحدیث، خود انتخاب کردم و بخش دیگرى، توسط یکى دیگر از فضلاى همکار در دارالحدیث، جناب آقاى محمّد تقى سبحانى‏نیا انجام گرفت.شایان ذکر است که مسئولیت ارزیابى و انتخاب احادیث، عنوان‏دهى و سازماندهى آنها به صورت کتاب، با نگارنده این سطور بوده است.۳. ارجاع به منابع (مصدریابى)پس از تنظیم ابتدایى دانش‏نامه و رفع نسبى نواقص آن، جهت ارجاع به منابع و تخریج احادیث، به قسمت مربوط تحویل گردید. در این مرحله، از طریق برنامه‏هاى نرم‏افزارى جستجوهاى لازم انجام شد و نشانى مصادر یافت شده، بر اساس میزان اعتبار آنها تنظیم گردید و اگر متن قوى‏ترى یافت شد، جایگزین متن اصلى گردید.در زمینه ثبت احادیث، نکته‏هاى زیر مورد توجّه بوده است:الف روایات تکرار شده در منابع مختلف، حذف شده است، مگر در موارد ذیل:۱. وجود داشتن نکته مهمّى در متن حدیث؛۲. تفاوت لفظى در متون نقل شده از طریق شیعه و سنّى.۳. تکرار در چند باب مختلف، مشروط به این که روایت، طولانى نباشد.در غیر از این موارد، نشانى روایت‏هایى که در منابع مختلف تکرار شده، طبق آیین‏نامه در پاورقى حدیث اخذ شده، افزوده مى‏شود.ب اگر دستیابى به منابع اوّلیه مقدور باشد، حدیث از آنها نقل مى‏شود؛ وگرنه، از منابع واسطه نقل مى‏شود.ج با توّجه به این که بحارالأنوار از جوامع روایى شیعه و کنزالعمّال از جوامع روایى اهل سنت به‏شمار مى‏رود، لذا نشانى آن دو براى سهولت مراجعه خوانندگان در پایان نشانى‏ها ذکر مى‏شود.د پس از ذکر مصادر حدیث در پاورقى، گاه با تعبیر «همچنین، ر. ک:» ارجاعاتى به برخى منابع داده مى‏شود. قابل توجّه است که در این گونه موارد، متن مورد ارجاع، گاه با متن کتاب، تفاوت فاحش دارد. در عین حال، ملاحظه آن براى محقّق، سودمند است.۴. نقد متن و تنظیم نهایى‏پس از تخریج مصادر و حروفچینى ابتدایى، متن کتاب توسط یکى دیگر از فضلاى همکار در دارالحدیث، جناب آقاى رسول افقى، مورد بازبینى و نقد قرار گرفت و همراه با پیشنهادهایى به این‏جانب ارائه گردید. با عنایت به پیشنهادهاى ارائه شده، مجددا متن کتاب، توسط نگارنده مورد بازبینى و دقت قرار گرفت و اصلاحات لازم از نظر شکل و محتوا در آن انجام شد.۵. تهیه مدخل‏ها و تحلیل‏هاى مورد نیازپس از انجام مراحل یاد شده، آخرین مرحله تدوین دانش‏نامه احادیث طبّى، یعنى تهیّه مدخل و تحلیل‏ها و توضیحات مورد نیاز، توسط نگارنده انجام شد و با عنایت به نکات جدیدى که به هنگام تهیه تحلیل‏ها به نظر رسید، ضمن افزوده‏ شدن برخى از ابواب و عناوین جدید، چینش قبلى در بخشى از کتاب، تغییر کرد.۶. چگونگى نگارش احادیث‏مهم‏ترین نکاتى که در نگارش احادیث لحاظ شده، از این قرار است:الف متن انتخابى در صورت امکان، جامع‏ترین، استوارترین و معتبرترینِ متون است.ب از نگاه ما احادیث رسیده از اهل بیت علیهم‏السلام، در واقع، حدیث رسول خداست. در تصریح به این مطلب، امام رضا علیه‏السلام مى‏فرماید:إنّا عَنِ اللّهِ وعَن رَسولِهِ نُحَدِّثُ. «۱»ما (اهل بیت)، از خدا و پیامبرش حدیث مى‏کنیم.نیز امام صادق علیهماالسلام مى‏فرماید:حَدیثی حَدیثُ أبی، وحَدیثُ أبی حَدیثُ جَدّی، وحَدیثُ جَدّی حَدیثُ الحُسَینِ، وحَدیثُ الحُسَینِ علیه‏السلام حَدیثُ الحَسَنِ علیه‏السلام، وحَدیثُ الحَسَنِ حَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیهم‏السلام، وحَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ حَدیثُ رَسولِ اللّهِ صلى‏الله‏علیه‏وآله، وحَدیثُ رَسولِ اللّهِ قَولُ اللّهِ عزوجل.حدیث من حدیث «۲» پدرم، و حدیث پدرم حدیث جدّم، و حدیث جدّم حدیث حسین، و حدیث حسین، حدیث حسن، و حدیث حسن، حدیث امیرمؤمنان، و حدیث امیرمؤمنان، حدیث پیامبر خدا، و حدیث پیامبر خدا، سخن خداست.از این رو، کلمه «حدیث» در عنوان کتاب، این معنا را مى‏رساند که‏__________________________________________________ (۱) رجال الکشّى، ج ۲، ص ۴۹۰، ح ۴۰۱، بحار الأنوار، ج ۲، ص ۲۵۰، ح ۶۲. (۲) الکافی، ج ۱، ص ۵۳، ح ۱۴، منیه المرید، ص ۳۷۳، الإرشاد، ج ۲، ص ۱۸۶، بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۷۹، ح ۲۸. همچنین، ر. ک: اهل‏بیت در قرآن و حدیث، ج ۱، ص ۲۶۱ (حدیث آنها، حدیث پیامبر خداست). همه احادیث پیامبر صلى‏ الله‏ علیه ‏وآله و خاندان پاک او مورد استفاده و استناد کتاب، قرار گرفته است.ج احادیث پیامبر اسلام و اهل بیت آن حضرت تا امام مهدى (عج)، به ترتیب تاریخى ثبت مى‏شوند. البته ممکن است گاه هماهنگى چند روایت در مضمون، موجب گردد که این ترتیب، رعایت نشود.د اگر حدیثى هم از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏وآله و هم از اهل بیت علیهم‏السلام روایت شده باشد، آنچه از پیامبر خدا نقل شده در متن قرار مى‏گیرد و به روایت دیگر در پاورقى اشاره مى‏گردد.ه احادیث با نام پیامبر صلى‏الله‏علیه‏وآله و اهل بیت علیهم‏السلام آغاز مى‏شود، مگر آن که متن روایت، مقتضى ذکر نام راوى باشد که در این صورت، نام کتابى که حدیث از آن نقل شده، در آغاز مى‏آید.و پیامبر خدا و اهل بیت آن بزرگوار، اسما و القاب متعدّدى دارند که در نقل مطالب، یکى از آنها انتخاب شده است.ز پس از ذکر پیامبر خدا با جمله «صلى‏الله‏علیه‏وآله» و پس از ذکر اهل بیت آن حضرت با جمله «علیه‏السلام» و پس از ذکر فاطمه زهرا با جمله «علیهاالسلام»، نسبت به آنان اداى احترام مى‏شود، هر چند در منبع اصلى با الفاظ دیگرى از آنان تکریم شده باشد.۷. اقدام‏هاى بعدى‏ویرایش، شرح لغات، مقابله و تصحیح، اعراب‏گذارى و ترجمه مدخل‏ها و تحلیل‏ها، اقدامات جنبى مهم دیگرى است که توسط کارشناسان خبره، انجام شده، کتاب، آماده انتشار مى‏گردد. «۱»__________________________________________________ (۱) گفتنى است طبق معمول، مؤلّف، ترجمه کتاب را نیز ملاحظه مى‏کند و اصلاحاتى را که لازم بداند، انجام مى‏دهد.در پایان، از همه فضلا و محقّقان دارالحدیث که در ساماندهى این مجموعه نفیس، به طور مستقیم یا غیر مستقیم، سهیم بوده‏اند، بویژه برادران فاضل و عزیز آقایان: مرتضى خوش نصیب، محمّدتقى سبحانى‏نیا و رسول افقى، صمیمانه سپاسگزارم. همچنین از فاضل گرامى آقاى احمد سعادتفر که در تهیّه بخش سوم این مجموعه با دارالحدیث همکارى داشتند و نیز از استاد ارجمند جناب آقاى مهدى مهریزى که یادداشت‏هاى خود را در زمینه احادیث طبّى در اختیار این‏جانب قرار دادند و آقاى دکتر حسین صابرى، مترجم گران‏قدر این دانش‏نامه، قدردانى و تشکّر مى‏نمایم و از خداوند متعال براى همه آنان، پاداشى درخور فضل و کرامت خود، مسئلت دارم.رَبَّنا تَقَبَّل مِنّا إنَّکَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ.محمّدى رى شهرى‏۱۲ فروردین ۱۳۸۲۲۸ محرّم ۱۴۲۴۱ آوریل ۲۰۰۳