درآمدی بر الگوی مصرف از نگاه و قرآن و حدیث

پیش‏گفتار یکى از پایه‏ هاى اصلى توسعه اقتصادى، «اصلاح الگوى مصرف» است.[۱] افزایش درآمد سرانه ملّى، بدون این اقدام اساسى، نمى‏تواند نقش مؤثّرى در توسعه پایدار، ایفا نماید؛ زیرا اگر الگوى مصرفْ اصلاح نگردد، مصرف بى‏رویه، موجب تباهىِ منابع قابل سرمایه‏گذارى مى‏شود و زمینه رشد اقتصادى و رفاه جامعه در بلندمدت از بین مى‏رود. همچنین امکان مشارکت در هزینه‏هاى عمومى و بهبود توزیع درآمد فراهم نمى‏شود؛ از این رو، موضوع اصلاح الگوى مصرف در نظام اسلامى، از اهمّیت ویژه‏اى برخوردار است. نام‏گذارى سال جارى (۱۳۸۸) توسّط رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، حضرت آیه اللّه خامنه‏اى، به نام «سال اصلاح الگوى مصرف»، قطعا، اهمیت بررسى این موضوع را دوچندان نموده است. همان طور که در سخنان ایشان اشاره شده، اصلاح الگوى مصرف، فقط یک مسئله اقتصادى نیست؛ بلکه ابعاد فرهنگى و اجتماعى نیز دارد.[۲] اصلاح الگوى مصرف، مى‏تواند به خودسازى انسان و مهار تمایلات غریزى او مانند: خودخواهى، حرص، طمع و تجمل‏گرایى کمک کند و با ریاضت اختیارى، موجب شکوفایى معنوى انسان گردد. از این رو، همه پیروان قرآن و علاقه‏مندان به پیشرفت و بالندگى اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى ملّت ایران، باید همه توان خود را به کار گیرند تا حرکت مبارکى که با نام‏گذارى سال جارى آغاز شده، هر چه بیشتر تقویت شود. بى‏تردید، نخستین گام در جهت تقویت این حرکت و پاسخگویىِ مثبت به این دعوت سرنوشت‏ساز، آشنایى دقیق با الگوى مصرف از نگاه قرآن و احادیث اسلامى است. گفتنى است که در قرآن و احادیث اسلامى، چیزى تحت عنوان «الگوى مصرف» به طور مستقل، مطرح نشده است؛ امّا با ملاحظه و جمع‏بندى آیات و روایاتى که در باره انفاق، نفقه، قصد، اقتصاد، قناعت، تقدیر در معیشت، اسراف، تبذیر، اتراف و همانند آنها آمده، مى‏توان دیدگاه اسلام را در باره الگوى مصرف، استنباط کرد. کتاب الگوى مصرف از نگاه قرآن و حدیث، براى نخستین بار و با نظمى نوین، آیات و روایاتى را که با تأمّل در آنها، رهنمودهاى اسلامى در باره الگوى مصرفْ قابل ارائه‏اند، بررسى کرده است. تأمّل در این آیات و احادیث، نشان مى‏دهد که رهنمودهاى اسلام در باره الگوى مصرف، در واقع، همان راه‏کارهاى عقل و منطق براى‏ توسعه پایدار اقتصادى و ساماندهى زندگى سالم، همراه با رفاه و آسایش جامعه انسانى است.[۳] بدین منظور، بررسى مسائل زیر از نگاه قرآن و حدیث، ضرورى است: ۱. مبانى اصلاح الگوى مصرف. ۲. الگوى تخصیص درآمد. ۳. بایدهاى الگوى مصرف از امکانات شخصى. ۴. نبایدهاى الگوى مصرف از امکانات شخصى و ملّى. ۵. راه‏کارهاى اصلاح الگوى مصرف از امکانات ملّى. ۶. سیره عملى پیشوایان دینى در مصرف. متن رهنمودهای قرآن و احادیث اسلامی درباره این مسایل در کتاب یاد شده ارائه گردیده است ، اما با عنایت به اینکه جمه بندی این رهنمود در مقدمه این کتاب آمده ، انتشار مستقل آن برای کسانی که فرصت مراجعه به آیات و روایات مربوط به این موضوع را ندارند قطعا مفید است ، و از این رو این مقدمه با عنوان « در آمدی بر الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث » تقدیم علاقمندان می گردد. بدیهی است برای کسانی که مایل به آشنایی کامل با رهنمودهای اسلامی در این زمینه باشند ، مراجعه به متن کتاب «الگوی مصرف» ضروری است.  توفیق همگان را در خدمت به آرمان‏هاى بلند اسلام و زمینه‏سازى براى حکومت جهانىِ این آیین آسمانى، به رهبرى حضرت امام مهدى (عج)، از خداوند منّان، مسئلت دارم. محمّد محمّدى رى‏شهرى‏ دوازدهم شهریور ۱۳۸۸  سیزدهم رمضان ۱۴۳۰   [۱] ( ۱) پایه‏ هاى توسعه اقتصادى، عبارت است از: دانش، برنامه‏ریزى، کار، بازار، مصرف و دولت. در اسلام، علاوه بر این اصول، براى توسعه پایدار اقتصادى، پایه‏هاى دیگرى نیز مطرح شده‏اند، مانند: اصول اعتقادى، اصول حقوقى، اصول اخلاقى، اصول عبادى و …. در این باره، ر. ک: توسعه اقتصادى بر پایه قرآن و حدیث. [۲] ( ۱) سخنرانى معظم له در تاریخ ۱/ ۱/ ۱۳۸۸ در آستان قدس رضوى. [۳] ( ۱) ر. ک: ص ۶۱« مبانى الگوى مصرف/ پیروى عقل».