نهج الدعا

نهج الدعا پیشگفتار یکى از بزرگترین نعمت هاى الهى که به انسان ارزانى داشته این است که اجازه داده او را بخواند چنان که از امام زین العابدین علیه السلام روایت شده که در مقام نیایش عرضه مى دارد : ومِن أعظَمِ النِّعَمِ عَلَینا جَرَیانُ ذِکرِکَ عَلى ألسِنَتِنا وإذنُکَ لَنا بِدُعائِکَ .  از بزرگ ترین نعمت هاى تو بر ما، جارى شدن یاد تو بر زبان ما و اجازه دادنت به ما براى دعا به درگاه تو است . بزرگتر از نعمت دعا ، نعمت اجابت درخواست داعى است که خداوند متعال آن را تضمین کرده و فرموده : «ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکُمْ . بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را» . براى بهره بردارى از این دو نعمت بزرگ ، آگاهى نسبت به ارزش ، اهمیت و عظمت دعا ، شناخت آداب ، شرایط ، آفات و موانع اجابت دعا ، همچنین آشنایى با سیره عملى پیشوایان اسلام در این زمینه ضرورى است . در این باره ، کتاب هاى مفید و ارزنده فراوانى تألیف شده است ولى با این وصف براى پاسخگویى به نیازهاى روزافزون تشنگان معارف اسلام ناب ، به ویژه مراکز پژوهشى و پژوهشگران علوم اسلامى ، میدان براى تلاش بیشتر و ارائه مجموعه هایى کاربردى تر باز است . «نهج الدعاء» گامى است متواضعانه در راه وصول به این هدف بلند که با نظمى نوین و سهل الوصول و تحلیل هایى کارآمد در خدمت فرهیختگان و همه علاقمندان به پژوهش و آشنایى با معارف اسلامى قرار مى گیرد . روش تهیه و تدوین کتاب روش ما در بررسى و کاوش و مستندسازى مباحث در این مجموعه ، متّکى به عناصر زیر است : ۱ . از دیدگاه ما ، احادیثى که از خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله روایت شده اند ، در واقع ، حدیث پیامبر خدایند ، همان گونه که امام رضا علیه السلام فرمود : «ما از طرف خدا و پیامبر او سخن مى گوییم» . و نیز امام صادق علیه السلام فرمود : «سخن من ، سخن پدرم است و سخن پدرم ، سخن جدّم است و سخن جدّم ، سخن حسین است و سخن حسین ، سخن حسن است و سخن حسن ، سخن امیر مؤمنان و سخن امیر مؤمنان ، سخن پیامبر خداست و سخن پیامبر خدا ، سخن خداوند متعال است» .  به همین دلیل در این کتاب ، از همه احادیثِ روایت شده از پیامبر صلى الله علیه و آله و خاندان او ، یکسان بهره گرفته شده است . ۲ . کوشیده ایم در حدّ توان ، همه روایات مربوط به هر موضوع را از منابع گوناگونِ شیعه و اهل سنّت ، به طور مستقیم ، استخراج و گردآورى کنیم و با بهره گیرى از نرم افزارهاى رایانه اى ، آنها را روى برگه هاى مخصوص تنظیم نماییم تا زمینه گزینش کامل ترین ، موثّق ترین و کهن ترینِ آنها فراهم آید . در مورد استفاده از دعاها نیز جز در مواردى اندک ، تنها از ادعیه اى که مستند به معصومان است ، بهره گرفته ایم . ۳ . سعى کرده ایم تا از آوردن روایات تکرارى پرهیز نماییم ، جز در این موارد : الف ـ آن جا که نکته مهمّى در تفاوت واژه ها و اصطلاحات ، نهفته بوده است . ب ـ در مواردى که متن حدیث ، در متون شیعه و اهل سنّت ، تفاوت داشته است . ج ـ آن جا که متن روایت ، بیش از یک سطر نبوده و مربوط به دو باب بوده است . ۴ . در مواردى که متن هاى رسیده از پیامبر خدا و امامان علیهم السلام ، متعدّد بوده اند ، حدیث پیامبر صلى الله علیه و آله در متن ، و نشانى روایات ائمّه دیگر با ذکر عنوان و مأخذ ، در پانوشت مى آید ، مگر آن که روایت آنان ، نکته تازه اى داشته باشد که آن نیز در متن آورده مى شود . ۵ . در هر موضوع ، پس از ذکر آیات مربوط به آن ، روایات معصومان به ترتیب زمانى (از پیامبر خدا تا امام مهدى علیه السلام ) آورده مى شوند ، مگر آن که روایتى در تفسیر آیاتِ مذکور باشد (که در این صورت ، پیش از روایات دیگر مى آید) ، یا آن که تناسب موضوعى روایات ، ترتیب دیگرى را ایجاب کند . ۶ . در آغاز هر روایت ، تنها نام پیامبر صلى الله علیه و آله یا امامى را آورده ایم که حدیث از او نقل شده است ، مگر آن که راوى ، فعل آنان را نقل کرده ، یا سؤال و جوابى در میان بوده و یا راوى ، سخنى را در متن حدیث آورده باشد که کلام پیامبر صلى الله علیه و آله یا آن امام نیست . ۷ . به خاطر تعدّد نام ها و لقب هاى پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم السلام ، نام واحدى را برگزیده ایم که به صورت ثابت در اوّل روایت مى آید و بر شخص مورد نظر ، دلالت مى کند . ۸ . در پانوشت ها ، منابع احادیث ، به ترتیب معتبرترینِ آنها تنظیم شده است ؛ لیکن گاه به دلیلى که بر محقّقان پوشیده نیست (از جمله : پرهیز از تکرار ، اختلاف منابع یا راوى و یا شخصى که از او روایت شده) ، این ترتیب را پس از نخستین منبع ، مراعات نکرده ایم . ۹ . هر گاه دسترسى به منابع اوّلیه ممکن باشد ، حدیث مستقیما از آنها نقل مى شود . آن گاه نشانىِ بحار الأنوار (در احادیث شیعه) و کنز العمّال (در احادیث اهل سنّت) به عنوان دو منبع اساسى و جامع حدیث شیعه و اهل سنّت ، افزوده مى شود . ۱۰ . پس از ذکر منابع ، گاه با نشانه «راجع» ، به منابع دیگر ارجاع داده مى شود؛ چرا که متن ارجاعى ، با متن نقل شده تفاوت بسیار دارد؛ ولى در عین حال ، با متن اصلى و موضوع بحث ، مرتبط است . ۱۱ . ارجاع به ابواب دیگر این کتاب ، به خاطر تناسب و اشتراک محتوایى میان احادیث آنهاست . ۱۲ . هدف از «درآمد»هایى که براى فصل هاى کتاب ، نوشته شده یاتوضیحات و استنتاج هایى که در پى احادیث آمده است ، ارائه چشم انداز کلّى روایات آن بخش یا آن فصل است . گاه هم به توضیح و تبیین برخى از مفاهیم دشوار و پیچیده احادیث ، پرداخته شده است . ۱۳ . مهم ترین نکته در این شیوه ، کوشش در حدّ توان براى تأیید اطمینان آور صدور احادیث هر باب از معصوم است که به کمک قرائن عقلى و نقلى براى اثبات محتواى احادیث ، صورت پذیرفته است . ۱۴ . یکى از آداب مهمّ نقل حدیث، چگونگى نسبت دادن آن به پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام است. کلینى رحمه الله از امام على علیه السلام روایت کرده است که : إذا حَدَّثتُم بِحَدیثٍ فَأَسنِدوهُ إلَى الَّذی حَدَّثَکُم ؛ فَإِن کانَ حَقّا فَلَکُم وإن کانَ کَذِبا فَعَلَیهِ . هنگامى که حدیثى را نقل مى کنید ، آن را به کسى که آن را روایت نموده ، نسبت دهید ، که اگر درست باشد ، به سود شماست و اگر دروغ باشد ، به زیان راوى است . بنا بر این ، براى رعایت احتیاط ، توصیه اکید داریم که کسانى که مى خواهند از این کتاب یا سایر کتب روایى ، حدیثى نقل کنند ، آن را مستقیما به پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلامنسبت ندهند ؛ بلکه حدیث را از طریق منبعى که آن را روایت کرده است ، به آنان منسوب نمایند . براى نمونه ، نگویند : «پیامبر صلى الله علیه و آله چنین فرمود» یا : «امام علیه السلام چنین فرمود» ؛ بلکه بگویند : «فلان کتاب، از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین روایت کرده است» و یا بگویند : «از پیامبر صلى الله علیه و آله چنین روایت شده است» .   سپاس از همکاران از همه فضلاى عزیز و بزرگوار پژوهشکده علوم حدیث که در تهیه ، تدوین ، ارزیابى ، تصحیح ، ویراستارى و نشر این مجموعه نفیس همکارى داشته اند ، بویژه فاضل ارجمند جناب آقاى رسول اُفقى و فاضل گران قدر جناب آقاى احسان سرخه اى که این کتاب با مساعدت آنان به ثمر رسید ، صمیمانه سپاسگزارم . همچنین از مترجم گران مایه جناب آقاى حمیدرضا شیخى که با ترجمه دقیق ، روان و شیواى خود زمینه بهره بردارى پارسى زبانان را از این کتاب فراهم ساخت ، تشکر مى کنم . واز خداوند منان پاداشى در خور فضل خود براى همه آنان مسألت دارم . ربّنا! تقبّل منّا ؛ إنّک أنت العزیز الحکیم . محمّد محمّدى رى شهرى ۲ / ۱ / ۱۳۸۵